Socjalista przed wojną, więzień Auschwitz w czasie wojny, czołowy komunista po wojnie. Konformista, bohater dowcipów, wieczny premier. Szara eminencja, figurant. Ulubieniec wielu Polaków.
Stał na czele rządu przez ponad dwadzieścia lat, od 1947 do 1970 roku, z przerwą w latach 1952–1954, kiedy stanowisko zajmował Bierut. Wówczas był wicepremierem. Żartowano, że jest najtańszym politykiem w PRL-u, bo do urzędów nie trzeba zamawiać nowych portretów. Po rozstaniu z fotelem premiera został przewodniczącym Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju. „Żołnierzem na froncie walki o pokój” był do 1986 roku. Dopiero wtedy ostatecznie zakończyła się jego polityczna kariera. Miał 75 lat.
Korzystał z przywilejów władzy. Kochał życie, zmieniał kobiety, jeździł szybkimi samochodami i pijał drogie trunki. Mówiono na niego Car Ankiewicz. Dowcipy o sobie lubił, nawet kolekcjonował, a niektóre podobno sam wymyślał. Jedni zapamiętali, że był wysoki, drudzy, że niski, trzeci, że średniego wzrostu. Większość nie wątpi, że był łysy. Zmarł 20 stycznia 1989 roku. Niecałe pół roku później zakończył się w Polsce komunizm.
Książka Piotra Lipińskiego to oparta na solidnej
podstawie źródłowej próba rozwikłania zagadek i tajemnic, jakie narosły wokół
Józefa Cyrankiewicza – jednej z najciekawszych postaci peerelowskiego
establishmentu.
Zdradzał. Obie żony; przyjaciół z przedwojennej PPS, w której wyrósł; akowców i rząd w Londynie, choć o mało nie został zastępcą jego delegata na kraj; Bolesława Bieruta, który dał mu stanowisko premiera; robotników, którym za młodu chciał służyć, a po poznańskim Czerwcu groził, że jeśli podniosą rękę na ludową władzę, to ona im tę rękę odrąbie. Wierny był tylko swojej chęci życia – po Auschwitz.
Wielki polityk, który uosabia wszystko to, co w polityce małe. Dzięki nieprawdopodobnemu szczęściu przeżył obóz koncentracyjny, lecz wyszedł z niego jako inny człowiek. Jego zdolności przystosowania się zapewniły mu stanowisko premiera na ponad dwie dekady.
Ale lubił też książki, artystów, potrafił przemawiać bez kartki, był mistrzem kompromisu i fantastycznym politykiem w najgorszych dla polityki czasach. Na starość stał się zgorzkniałym satyrem.
Przeczytaj, jeśli chcesz zrozumieć, jak polityk traci ideały i nie bacząc na zajmowane stanowisko premiera – jest tylko tym drugim. Wykonawcą poleceń faktycznego szefa.
Piotrowi Lipińskiemu udało się ukazać niejednoznaczność oraz złożoność charakteru i losów swojego bohatera. Autor unika przy tym łatwych ocen i epitetów.
Piotr Lipiński zebrał dziesiątki faktów dotyczących barwnego życia polityka. Nie stroni też od przytaczania plotek, czy wręcz politycznych fałszywek. Jak na rasowego dziennikarza przystało - pozwala zabrać głos wszystkim chętnym, ale sobie pozostawia możliwość krytycznej oceny niektórych materiałów.
Lipiński stara się odrzucić schematy patrzenia na PRL – zachowując przy tym krytycyzm wobec bohatera i epoki. Świetnie pokazuje, jak z mieszaniny strachu, złudzeń i hipokryzji rodzi się doskonały konformista. Dzięki temu ta po reportersku zagęszczona biografia jest czymś więcej niż portretem protagonistów zamkniętej epoki. Mamy przecież swoich Cyrankiewiczów.
Piotr Lipiński pokazuje drogę, jaką przebył Cyrankiewicz – od przedwojennego działacza PPS do konformisty bez ideałów.
Unikając ocen i ocierając się o plotki, [autor] rysuje postać intrygującą – bez względu na ocenę moralną Cyrankiewicza – i to jest wielki walor tej książki. Bez wątpienia to dobrze skrojony reportaż.
Józef Cyrankiewicz (...) zrobił wielką karierę, lawirując między wszystkimi nakazami i przymusami politycznymi, wchodząc w kolejne zakręty historii, zawsze ze zręcznością i wyczuciem momentu i szansy.
„Wieczny premier” jest więc niejednoznacznym portretem człowieka władzy, który zawsze zajmował drugą pozycję w państwie i który nie wydawał żadnych niezależnych decyzji, zawsze udając się po wskazówki do Komitetu Centralnego.
Piotr Lipiński na przykładzie Józefa Cyrankiewicza wyjaśnia, jak to się dzieje, że pierwszorzędny polityk traci ideały i zostaje wykonawcą poleceń swojego faktycznego szefa.
Losy Cyrankiewicza są opowieścią o polskim konformizmie minionego stulecia. O tym, jak postawy, wartości, kolejne wybory kształtują się w zależności od obowiązującej doktryny, panujących ludzi, od narzuconego reżimu, a ostateczne sojusze i deklaracje nie są tylko zimną kalkulacją i konsekwencją całkiem przypadkowych wydarzeń.
Dzięki szerszemu spojrzeniu na życie „Żelaznego Józefa„, czytelnik otrzymuje informacje dotyczące dzieciństwa i przedwojennej, krakowskiej przeszłości późniejszego Prezesa Rady Ministrów. Niewątpliwie służy to ociepleniu jego wizerunku i ukazaniu kontrowersyjnej postaci w wymiarze nieco innym od tego, w jakim postrzega się Cyrankiewicza po 1989 r.
Jednoznaczna ocena Cyrankiewicza nie jest łatwa i często nazbyt nacechowana emocjonalnie. Zważywszy, że jeśli popatrzymy na jego przedwojenne i powojenne dokonania i poglądy, szybko dojdziemy do wniosku, że to zupełnie inni ludzie. Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że komunistyczna propaganda znacząco koloryzowała jego zasługi w konspiracji.
Ta książka to znakomita relacja z upadku Józefa Cyrankiewicza.
